भारतातील शिक्षण वृध्दी व विकासाचा एतिहास, प्रमुख आयोग

 - 1781 मधे वारेन हेस्टिंगने कलाकत्त्याला एक मदरशा स्थापन केला. तेथे अरबी व फरसी अध्यायन केले जाऊ लागले.

- 1791 मधे बनारसचा रेसीडेंट डंकन हयाने हिंदुंचा धर्म साहित्य आणि कायद्याचा अभ्यसचा करन्यासाठी बनारस येथे संस्कृत महाविद्यालय सुरु केले.

- रॉयने शुध्द कलकत्याला मदरसा सुरु केला.

- 1817 ला कोलकाता हिंदू कॉलेज उघडन्यासाठी अनुदान देन्यात आले.

वूडचा अहवाल 1854 :- 

- 1854 मधे भारताच्य भावीशिक्षनासाठी एक विस्त्रुत योजना बनवून वूडने अखिल भारतीय स्थारावर शिक्षणाच्या निर्दोष पद्घतिचे संघटन केले. ही पद्घत भरताचाय शिक्षणाचा मॅग्ना कार्टा मानल्या जाते.

- पाचिमात्य शिक्षणाचा प्रसार, खेड्यात देसी भाशेतील प्राथमिक शाळा स्थापनेचा प्रस्ताव, खाजगी क्षेत्रासाठी अनुदान कंपानिच्य प्रांतात शिक्षण विभाग स्थापन, व्यावसाइक व तांत्रिक शाळा स्थापनेवर भर, स्त्री शिक्षण प्रोत्साहन.

- लांडन विद्यापिठाचा आदर्श घेउन कोलकाता, मद्रास, मुंबई विद्यापीठ सुरु झाली.

( 1855 मध्ये लोकशिक्षण विभाग स्थापन. 1848 बेथुंच्या प्रत्या प्रयत्नामुडे स्त्री शाळा स्थापन झाल्या.)

हंटर आयोग 1882 :- 

- शिक्षणाच्या प्रगतीचे निरीक्षण करन्यासाठी सरकारणे 1882 मधे हंटर च्य अध्याक्षतेखाली आयोग नेमाला.

आयोगाच्या मुख्या सिफारसी :-

- प्रथमिक शिक्षणस्थानिक स्वराज्य संस्थांकडे सोपाववे.

- खाजगी संस्थांना प्रोत्साहन द्यावे.

- इंग्रजी प्रमाणे मातृभाषेला प्रोत्साहन.

- साराकारी शाळात धार्मिक शिक्षणास बंदी असावी.

(1882 पंजाब विद्यापीठ स्थापना, १८८७ अलाहाबाद विद्यापीठ स्थापना)

भारतीय विद्यापीठ कायदा 1904 :- 

सप्टेंबर 1901 मधे कर्झनने शिमला येथे संपूर्ण भारतातिल उच्च शिक्षण व विद्यापीठ अधिकारी यांचे एक संमेलन बोलावले 150 बिल संमेलनात परित झाले आणि थॉमस रॅलेच्या अध्यक्षतेखाली आयोग स्थापन झाले.

- विद्यापिठांच्या स्तितीचा आढावा  घेणे व कार्यक्षमते विसाई सुचना देणे. 

- प्रथमिक व माध्यमिक शिक्षणाचा सामवेश नव्हता.

- 1904 विद्यापीठ कायदा सन्मत.

- विद्यापिठात सदस्य संख्या 50 पेक्षा कमी आणि 100 जास्त नको.

( 1. बडोदा संस्थानाने 1906 मधे प्रथमिक शिक्षण आवश्यक केले. 2. प्रथमिक शिक्षण सर्व भारतात अवश्यक केले जावे ह्या संबंधी गोपाळकृष्ण गोखले यानी प्रयत्न केले.)

सॅडलर विद्यापीठ आयोग 1917-19 :- 

- १९१७ मधे सरकारणे कालकाता विद्यापिठाच्या संमस्यांचा अभ्यास करूण त्यावर अहवाल देन्यासाठी आयोग नियुक्त.

- लीड्स विद्यापिठाचे कुलगुरु एम. ई. सॅडलर अध्याक्ष.

- आयोगाने असे मत व्यक्त केले की विद्यापीठ स्थारावरिल शिक्षणाचा दरजा सुधारावयाचा असेल तर माध्यमिक शिक्षणात सुधारणा आवश्यक आहेत.

- शालेय शिक्षण 12 वर्ष पदवी 3 वर्ष.

हार्टोग समिती 1929 :- 

- 1929 मधे हार्टोगच्या अध्याक्षतेखाली समिती नेमुन शिक्षणाच्या विकासावर अहवाल देन्यात आला.

- माध्यमिक शिक्षनात मॅट्रिकला महत्व देन्यात आला.

- ग्रामीण विद्यार्थीना माध्यमिक स्थरावर रोखले पाहिजे व त्याना महाविद्यालयात प्रवेश देन्यापेक्षा व्यावसाइक व औद्योगिक शिक्षण दिले पाहिजे असा अहवाल आयोगने दिला.

राधाकृष्णन आयोग 148-49 :- 

- 12 वर्षाचा अध्यायन काल आसवा.

- परिक्षांचे दिवस सोडुन 180 दिवस शिक्षणाचे त्यात 11- 11 आठवडे तीन सत्रात विभाजन.

- विद्यापीठ अनुदान आयोग असावे.