Come here to revise your studies

निवडणूक आयोग Election Commission of India

इमेज
  निवडणूक आयोगाची स्थापना भारताचा निवडणूक आयोग हा स्वायत्त घटनात्मक संस्था आहे. याची स्थापना २५ जानेवारी १९५० रोजी करण्यात आली. त्यामुळे दरवर्षी २५ जानेवारीला "राष्ट्रीय मतदार दिन" (National Voters Day) साजरा केला जातो. आयोगाची रचना प्रारंभी निवडणूक आयोगामध्ये फक्त मुख्य निवडणूक आयुक्त (Chief Election Commissioner - CEC) होते. १९८९ नंतर आयोगामध्ये आणखी दोन निवडणूक आयुक्त नेमले जाऊ लागले. सध्या आयोगात खालीलप्रमाणे रचना आहे – 1. मुख्य निवडणूक आयुक्त (CEC) 2. दोन निवडणूक आयुक्त (ECs) हे तिघे मिळून निर्णय घेतात आणि बहुमताने निर्णय अंतिम होतो. नियुक्ती व कार्यकाल घटनेतील तरतूद: कलम ३२४ निवडणूक आयोगाची रचना, शक्ती आणि कार्ये निश्चित करते. मुख्य निवडणूक आयुक्त व निवडणूक आयुक्त यांची नियुक्ती भारताचे राष्ट्रपती करतात. त्यांचा कार्यकाल ६ वर्षे किंवा ६५ वर्षे वयापर्यंत, जे आधी येईल, इतका असतो. त्यांना केवळ संसदेच्या महाभियोग प्रक्रियेनेच हटवता येते, ज्यामुळे त्यांची स्वायत्तता टिकून राहते. मुख्य निवडणूक आयुक्त (CEC): - विद्यमान निवडणूक आयुक्त श्री गणेश कुमार  - केवळ संसदेच्या महाभियोग ...

घटनादुरुस्ती | MPSC साठी महत्त्वाच्या घटनादुरुस्त्या


🔷 घटनादुरुस्ती म्हणजे काय?

घटनादुरुस्ती म्हणजे संविधानात वेळोवेळी बदल किंवा सुधारणा करण्याची प्रक्रिया. भारतीय संविधान हे एक लवचिक व जिवंत दस्तऐवज आहे. बदलत्या सामाजिक, आर्थिक व राजकीय परिस्थितीच्या अनुषंगाने संविधानात दुरुस्ती करणे आवश्यक असते. भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद 368 नुसार संसदेला घटनादुरुस्ती करण्याचा अधिकार आहे.


---

🔷 घटनादुरुस्तीचे प्रकार:

1. विशेष बहुमताने संसदेत मंजूर कराव्या लागणाऱ्या


2. विशेष बहुमत + राज्यांच्या संमतीने कराव्या लागणाऱ्या


3. साध्या बहुमताने करता येणाऱ्या (काही बाबतीत)


MPSC साठी उपयुक्त टॉप ७ घटनादुरुस्त्या

घटनादुरुस्ती क्रमांक वर्ष वैशिष्ट्य
1वी 1951 मालमत्तेच्या हक्कात बदल
42वी 1976 संविधानात ‘Secular’ व ‘Socialist’ शब्दांचा समावेश
44वी 1978 आपत्कालीन अधिकारात बदल
52वी 1985 पक्षबांधिलकी विरोधी कायदा
61वी 1989 मतदान वय 21 वरून 18 वर्षे
73वी 1992 पंचायत राज यंत्रणा
74वी 1992 नागरी स्थानिक स्वराज्य संस्था


🔷 परीक्षेसाठी उपयुक्त सूचना:

42वी आणि 44वी घटनादुरुस्ती या संविधानात मूलभूत बदल घडवून आणणाऱ्या आहेत.

73वी आणि 74वी दुरुस्त्या ग्रामपंचायत व नगरपालिकांशी संबंधित असून, राज्यसेवा पूर्व व मुख्य परीक्षांमध्ये वारंवार विचारल्या जातात.

61वी घटनादुरुस्ती ही युवकांना मतदानाचा हक्क मिळवून देणारी ऐतिहासिक दुरुस्ती आहे.



---

🔷 महत्वाचे मुद्दे (Revision Tips):

सर्व घटनादुरुस्त्या क्रमांक, वर्ष, आणि वैशिष्ट्य या पद्धतीने लक्षात ठेवा.

Static GK भागात ही माहिती फार उपयुक्त ठरते.

दररोज 5 घटनादुरुस्त्या वाचा व त्यावर आधारित प्रश्न सोडवा.

टिप्पण्या

या ब्लॉगवरील लोकप्रिय पोस्ट

महाराष्ट्रातील मृदा वने व जैवविविधतेचे भाग

भारतातील प्रमुख ब्रिटीश गव्हर्नर

भारतातील शिक्षण वृध्दी व विकासाचा एतिहास, प्रमुख आयोग