🔹 ७३ वी घटनादुरुस्ती - पंचायत राज व्यवस्था
वर्ष: 1992
📜 लागू तारीख: 24 एप्रिल 1993
📖 कलम (Article): 243 ते 243-O
🏧 अधिनियम: पंचायत राज कायदा (Part IX of Constitution)
✅ महत्त्वाचे मुद्दे:
- ग्रामपंचायत, पंचायत समिती आणि जिल्हा परिषद यांचा समावेश असलेली त्रिस्तरीय पंचायत व्यवस्था.
- पंचायतींची नियतकालिक निवडणूक (प्रत्येक ५ वर्षांनी).
- महिला, अनुसूचित जाती-जमातींसाठी आरक्षण (१/३ महिलांसाठी आरक्षण).
- राज्य निवडणूक आयोगाची स्थापना.
- वित्त आयोग प्रत्येक राज्यात पंचायतांना निधी देण्याबाबत मार्गदर्शनासाठी.
🔹 ७४ वी घटनादुरुस्ती - नागरी संस्था / नगरपालिका
वर्ष: 1992
📜 लागू तारीख: 1 जून 1993
📖 कलम (Article): 243P ते 243ZG
🏧 अधिनियम: नागरी संस्था कायदा (Part IX-A of Constitution)
✅ महत्त्वाचे मुद्दे:
- महानगरपालिका, नगरपरिषद आणि नगर पंचायतींची स्थानिक स्वराज्य संस्था म्हणून ओळख.
- नियमित निवडणुका (प्रत्येक ५ वर्षांनी).
- महिलांसाठी १/३ आरक्षण.
- राज्य निवडणूक आयोग ही निवडणूक प्रक्रिया पार पाडण्यासाठी जबाबदार संस्था.
- नियोजन मंडळाची स्थापना (Metropolitan Planning Committees).
📌 स्पर्धा परीक्षेसाठी लक्षात ठेवण्यासारखे मुद्दे:
७३ वी: पंचायत राज → ग्रामीण स्वराज्य
७४ वी: नगरपालिक व्यवस्था → नागरी स्वराज्य
📘 ७३ वी आणि ७४ वी घटनादुरुस्तीवरील संभाव्य प्रश्नसंच (MCQs):
✅ प्रश्न 1:
७३ वी घटनादुरुस्ती कोणत्या वर्षी करण्यात आली?
A) 1990
B) 1991
C) 1992
D) 1993
✅ उत्तर: C) 1992
✅ प्रश्न 2:
७४ वी घटनादुरुस्ती कोणत्या क्षेत्राशी संबंधित आहे?
A) न्यायव्यवस्था
B) नगरपालिका व्यवस्था
C) शिक्षण धोरण
D) निवडणूक आयोग
✅ उत्तर: B) नगरपालिका व्यवस्था
✅ प्रश्न 3:
७३ वी घटनादुरुस्तीमुळे कोणती व्यवस्था लागू झाली?
A) दुहेरी न्याय व्यवस्था
B) पंचायती राज व्यवस्था
C) खासगी शिक्षण संस्था
D) व्यापारी सल्ला मंडळ
✅ उत्तर: B) पंचायती राज व्यवस्था
✅ प्रश्न 4:
पंचायत राज व्यवस्थेअंतर्गत निवडणुका कोण घेतो?
A) राष्ट्रीय निवडणूक आयोग
B) राज्य सरकार
C) राज्य निवडणूक आयोग
D) जिल्हाधिकारी
✅ उत्तर: C) राज्य निवडणूक आयोग
✅ प्रश्न 5:
७४ वी घटनादुरुस्ती नुसार महानगर नियोजन समिती कशासाठी नेमली जाते?
A) आर्थिक धोरण तयार करणे
B) शहर विकास आराखडा तयार करणे
C) ग्रामसभा आयोजन
D) सरकारी कर्मचारी भरती
✅ उत्तर: B) शहर विकास आराखडा तयार करणे
✅ प्रश्न 6:
७३ वी आणि ७४ वी घटनादुरुस्तीमध्ये महिलांसाठी किती आरक्षण आहे?
A) २५%
B) ३०%
C) ३३%
D) ५०%
✅ उत्तर: C) ३३%
✅ प्रश्न 7:
पंचायती राज व्यवस्था किती स्तरांवर असते?
A) एक
B) दोन
C) तीन
D) चार
✅ उत्तर: C) तीन (ग्रामपंचायत, पंचायत समिती, जिल्हा परिषद)
✅ प्रश्न 8:
७३ वी घटनादुरुस्तीने कोणता भाग संविधानात समाविष्ट केला?
A) भाग IX
B) भाग X
C) भाग XI
D) भाग VIII
✅ उत्तर: A) भाग IX
✅ प्रश्न 9:
७४ वी घटनादुरुस्ती अंतर्गत नगरपालिका संदर्भातील कलमे कोणती आहेत?
A) 243 ते 243O
B) 243P ते 243ZG
C) 244 ते 250
D) 230 ते 240
✅ उत्तर: B) 243P ते 243ZG
✅ प्रश्न 10:
स्थानिक स्वराज्य संस्थांचा उद्देश काय आहे?
A) केंद्रशासन बळकट करणे
B) ग्रामिण व नागरी भागांमध्ये लोकशाही वाढवणे
C) राज्यपालांचे अधिकार वाढवणे
D) महसूल वाढवणे
✅ उत्तर: B) ग्रामिण व नागरी भागांमध्ये लोकशाही वाढवणे
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा